Met de toegankelijkheidscontrole van Acrobat Pro weet je nog niet of een pdf toegankelijk is. Je hebt nauwelijks een eerste indruk. Hiermee weet je vrijwel niets over de toegankelijkheid van een pdf.
PAC 2024, de afkorting staat voor ‘PDF Accessibility Checker’, is de standaardtool voor digitale toegankelijkheid. Dit komt omdat de tool alle automatisch meetbare punten checkt en de ‘Voorvertoning schermlezer’ (Screenreader Preview) enorm veel inzicht geeft.
Meer dan alleen een automatische check, ook voor leken
Met alleen een automatische check weet je niet genoeg. Toch krijgen opdrachtgevers vaak een screenshot van groene vinkjes in een tool, zoals PAC, als zogenaamd bewijs voor de toegankelijkheid van een pdf. Hoe prik je hier door heen? Voor een expertonderzoek heb je immers veel kennis nodig.
Met de ‘Voorvertoning schermlezer’ (Screenreader Preview) van PAC (PDF Accessibility Checker) kun je ook met beperkte kennis een goede indruk krijgen van de toegankelijkheid van een pdf.
PAC 2024: Nederlandstalige versie en Engelstalige versie
In dit artikel ga ik uit van de Nederlandstalige versie van PAC 2024. Hier zijn de screenshots op gebaseerd. De Engelstalige termen noem ik wel. Zo kun je zelf kiezen welke versie je gebruikt. In PAC kan je ook heel makkelijk schakelen van de ene taal naar de andere taal.
Let op: Eerste concept
Dit artikel is nog niet af. Het is een eerste concepttekst. De tekst wordt nu (november / december 2024) verder uitgebreid, verbeterd, van illustraties voorzien en nog verder toegankelijk gemaakt. Je kan ook de sheets bekijken van mijn workshop bij het NCDT: Pdf’s testen met Screenreader Preview van PAC 2021.
Doel van testen met Voorvertoning schermlezer
Met de Voorvertoning schermlezer (Screenreader Preview) van PAC kun je met weinig kennis over de techniek achter pdf zien of een pdf goed is opgebouwd. Ook bij een pdf waarbij met een automatische toets geen fouten zijn aangetroffen.
Inhoudsopgave
Dit is een goed, maar niet volledig, onderzoek met 25 testvragen. De methode is ontwikkeld door Iacobien Riezebosch, specialist in toegankelijke documenten.
Bij een toegankelijke pdf is het antwoord op alle testvragen ‘ja’. De testvragen zijn onderverdeeld in diverse thema’s:
- Metadata en tags
- Titel en koppen
- Juist gebruik van tags en juiste volgorde
- Afbeeldingen
- Links
- Tabellen
Metadata en tags
1. Is het document getagd?
Sleep het document in PAC of open het document in PAC. Voor instructies voor het gebruik van PAC zie: PAC 2021: tool om de toegankelijkheid van pdf te onderzoeken.
Kijk bij Tags of de pdf getagd is of niet.
Antwoord ‘ja’
Het document is getagd als bij ‘Tags’ een getal staat.
Er zijn tags in het document. Dit is een basisvoorwaarde voor de toegankelijkheid van het document.
Antwoord ‘nee’
Het document is niet getagd als er bij ‘Tags’ de tekst ‘geen tags’ staat.
Probleem
Alle inhoud van een pdf moet getagd zijn. Met tags geef je aan wat koppen zijn, wat afbeeldingen zijn en waar een alinea begint en eindigt. Ook geef je hiermee aan hoe een opsomming of tabel in elkaar zit. Daarnaast geef je bijvoorbeeld links, voetnoten en citaten aan.
Als er geen tags zijn, dan is de pdf niet toegankelijk gemaakt voor mensen die een screenreader gebruiken, mensen die voorleessoftware gebruiken en mensen die een document anders willen weergeven. Er kunnen ook problemen zijn met toetsenbordtoegankelijkheid.
PDF niet getagd? Vervolgonderzoek heeft nauwelijks zin
Als een pdf niet getagd is, dan heeft verder onderzoek niet veel zin. Je kunt namelijk geen tags onderzoeken. Je kunt nog kijken naar de titel, taalinstellingen, contrast en of complexe afbeeldingen een tekstalternatieven hebben, maar voor verder onderzoek zul je moeten vragen om een getagde versie van de pdf.
Verwachte uitkomst bij een toegankelijke pdf
Bij een toegankelijke pdf is op de vraag ‘Is het document getagd?’ het antwoord ‘Ja’.
2. Is de documenttitel aanwezig?
Kijk bij het overzicht met informatie in PAC (startscherm) naar de ‘Title’ en kijk of hier een documenttitel staat.
Antwoord ja
Antwoord nee
Bij ‘nee’ voldoet het document niet aan de toegankelijkheidseisen.
Probleem
Een documenttitel zorgt ervoor dat mensen snel en eenvoudig kunnen vaststellen of de informatie in de pdf voor hen relevant is. Ook kun je makkelijk (opnieuw) opvragen waar het document over gaat. Dit is bijvoorbeeld belangrijk voor zoals mensen met cognitieve beperkingen, een beperkt korte termijngeheugen, concentratieproblemen en leesproblemen. Mensen met visuele beperkingen, cognitieve beperkingen kunnen makkelijk naar het gewenste tabblad schakelen in een programma om pdf’s te lezen, zoals een pdf-lezer of een browser. Een documenttitel is ook belangrijk voor bijvoorbeeld mensen die met spraakbediening navigeren tussen tabbladen.
Het ontbreken van een documenttitel geeft dus problemen voor verschillend mensen met een functiebeperking.
Verwachte uitkomst bij een toegankelijke pdf
Bij een toegankelijke pdf is op de vraag ’Is de documenttitel aanwezig’? is het antwoord ‘Ja’.
3. Is de documenttitel beschrijvend?
Er moet een documentittel, maar die moet ook beschrijvend zijn over de inhoud van de pdf.
Antwoord ja
De documentittel is beschrijvend voor de inhoud. Bijvoorbeeld ‘Digitale toegankelijkheid in jouw organisatie. Wie doet wat?’
Antwoord ‘nee’.
De naam van het programma is opgenomen in de titel, bij voorbeeld “Microsoft Word” of “Microsoft Word – Document1”
De naam van het document is te generiek: “Raadsinformatie”.
Er is geen documenttitel (zie stap 2). Een lege documenttitel is vanzelfsprekend niet beschrijvend.
Problemen
Zonder beschrijvende documenttitel is de pdf minder goed bruikbaar voor bijvoorbeeld mensen met een visuele, cognitieve of motorische beperking. Het is niet makkelijk op te vragen waar het document over gaat en ook kun je minder makkelijk schakelen naar het door jouw gewenste tabbald.
Verwachte uitkomst bij een toegankelijke pdf.
Het antwoord is ‘ja’. Er is een documenttitel en die is beschrijvend voor de inhoud van de pdf.
4. Wordt de documenttitel getoond in de titelbalk?
Antwoord ja
Of de documenttitel getoond wordt, wordt automatisch vastgesteld. Je kunt dit op 2 manieren terugvinden in PAC: onder het tabblad PDF/UA en onder het tabblad WCAG. Er mag geen fout staan bij ‘Titel in de XMP-data’.
Tabblad PDF/UA
Er staat een groen vinkje in het startscherm bij ‘Metadata’.
Als er andere fouten zijn bij Metadata, dan staat er in ieder geval een groen vinkje onder Metadata in de Gedetailleerde resultaten bij ‘Titel in XMP-metadata’ onder ‘Metadata en Instellingen’.
Tabblad WCAG
Er staat een groen vinkje op het startscherm van PAC bij ‘Navigeerbaar’.
Als er andere fouten zijn bij ‘Navigeerbaar’, dan moet er in ieder geval een groen vinkje staan ‘Titel in XMP-metadata’. Dat vind je bij de gedetailleerde resultaten onder Navigeerbaar en dan ‘2.4.2 Paginatitel’.
Tabblad PDF/UA
Als de documenttitel niet getoond wordt in de titelbalk, dan zal er een (rood) kruis staan bij ‘Metadata’.
Als je onderaan op ‘Gedetailleerde resultaten’ klikt, dan krijg je meer informatie.
In de gedetailleerde informatie kun je de informatie onder ‘Metadata’ verder openklappen. Je ziet nu onder ‘Titel in XMP-metadata’ de volgende fout staan: ‘Geen titel in XMP-metadata aanwezig’. Dit betekent dat de documenttitel niet getoond wordt in de titelbalk van de software waarmee je het document leest.
Tabblad WCAG
Als de documenttitel niet getoond wordt in de titelbalk, dan zal er een (rood) kruis staan bij ‘Navigeerbaar’.
In de gedetailleerde informatie kun je de informatie onder ‘Navigeerbaar’ verder openklappen. Als de instellingen van de documenttitel niet goed zijn, dan zie je onder ‘2.4.2 Paginatitel’ een foutmelding bij ‘Titel in XMP-metadata’: ‘Geen titel in XMP-metadata aanwezig’. Dit betekent dat de documenttitel niet getoond wordt in de titelbalk van de software waarmee je het document leest.
Probleem
Ook al zou er een paginatitel zijn, dan wordt deze niet getoond in de titelbalk of tabblad van een programma om pdf’s te gebruiken. Dit levert een probleem op, zoals ook bij eerdere meetpunten in deze sectie beschreven, voor mensen met een functiebeperking. Bijvoorbeeld mensen die de titel willen opvragen om de inhoud van het document vast te stellen of mensen die makkelijker tussen verschillende vensters willen schakelen.
Verwachte uitkomst bij een toegankelijke pdf
Er is geen foutmelding in de tabbladen onder ‘Titel in XMP-metadata’.
5. Is de taal (juist) ingesteld, met andere woorden dezelfde als de taal van het document?
Antwoord ja
Je ziet op de startpagina van PAC onder taal een taalcode staan die overeenkomt met de taal waarin het document geschreven is. Voor Nederlands is dat bijvoorbeeld: nl-NL, of NL. Voor Engels bijvoorbeeld en-GB of en-US.
Antwoord nee
- Er is geen taal ingesteld. Er is dus niet ingesteld in welke taal de pdf gepresenteerd wordt. Bijvoorbeeld voor software die de pdf voorleest of in braille presenteert.
- De verkeerde taal is ingesteld, bijvoorbeeld ‘EN’ of ‘en-US’ voor een Nederlandstalig document. Er is nu aangegeven dat de pdf in het Engels is.
Probleem:
Als geen taal is aangegeven, of een verkeerde taal, dan is voor hulpapparatuur niet duidelijk in welke taal het document gepresenteerd moet worden. Het kan dan zijn dat de tekst niet goed voorgelezen wordt, niet goed gepresenteerd wordt in braille. Ook kan het betekenen dat je document minder goed vindbaar wordt. Als je bijvoorbeeld Nederlandstalige pdf’s zoekt, maar jouw pdf is gemarkeerd als Duits, dan voldoet het document niet aan de zoekeisen.
Titel en koppen
Belangrijke tags
De hoogste tag in een pdf is de Document-tag. Andere belangrijke tags voor deze vragen zijn de tags voor koppen: van H1 tot en met H6. Met de P-tag wordt een alinea gemarkeerd.
Geen titel-tag in PDF 1.7
In PDF 1.7 is er geen tag voor een titel. Die komt er in PDF 2.0 wel. Een titel in een document is geen kop. Het is dus best practice om daar geen H1 voor te gebruiken. Je ‘verspilt’ dan ook een kopniveau.
Daarom wordt de titel vaak weergegeven als een alinea. De hoogste kop, niet de titel, is dan een paragraaf. Het is geen afkeur als je een H1 gebruikt voor de titel, maar de hoogste kop moet dan een H2 zijn en geen H1. Anders klopt je koppenhiërarchie en koppenlijst niet.
Voorbeelddocument
In deze sectie beantwoorden we vragen op basis van dit voorbeeldocument. In sommige gevallen is dit document goed opgemaakt, in andere gevallen fout.
Voorvertoning schermlezer
We gaan nu verder met de ‘Voorvertoning schermlezer’. Deze kun je openen op de startpagina van PAC 2024.
6. Is de titel een paragraaf of een H1?
Het antwoord is ja
Dit voorbeeld is best practice. De titel had ook gemarkeerd mogen worden met een H1, en de volgende kop met een H2-tag. Dit verdient doorgaans niet de voorkeur. Zie ook de inleiding van deze sectie.
Het antwoord is nee
De titel is niet gemarkeerd met een P-tag of een kop op niveau 1. Maar bijvoorbeeld met een H3-tag.
Problemen
Het document is niet goed opgemaakt. Dit maakt het document moeilijker bruikbaar met bijvoorbeeld hulpapparatuur.
Gewenste uitkomst
De gewenste uitkomst is ‘ja’. Bij voorkeur is de titel in een PDF 1.7-document opgemaakt als een paragraaf, anders een H1. In PDF 2.0 is er een titeltag die je kunt gebruiken voor de titel.
7. Zijn alle koppen getagd als koppen?
Alle koppen van niveau 1 tot en met 6 moeten gemarkeerd zijn met de juiste tags. Koppen zijn dus niet enkel vet, groot of cursief gemaakt en bijvoorbeeld gemarkeerd met een P-tag.
Het antwoord is ja
In de Voorvertoning schermlezer kan je zien dat elke kop, of die nu in de hoofdinhoud staat of in een kolom aan een kant van het document, gemarkeerd is met een kop H1, H2, H3, H4, H5 of H6.
Het antwoord is nee
Problemen
Bezoekers met hulpapparatuur kunnen niet van kop naar kop navigeren met bijvoorbeeld het toetsenbord. Iemand met een schermlezer kan geen koppenlijst opvragen van de pdf. Een koppenlijst helpt om te begrijpen welke inhoud de pdf heeft en je kan makkelijk naar een specifieke sectie navigeren. Ook kunnen er niet automatisch bladwijzers van de koppen gemaakt worden.
Gewenste uitkomst
Het antwoord is ‘ja’. Alle koppen zijn gemarkeerd als koppen.
8. De titel en hoogste kop(pen) zijn niet allebei een H1. Klopt dit?
Het antwoord is ja
De titel is een paragraaf en de hoogste kop(pen) een H1. Of, doorgaans geen best practice, de titel is een H1 en de hoogste kop een H2.
Dit is toegankelijk opgemaakt.
Het antwoord is nee
De titel en kop zijn allebei opgemaakt met een H1-tag.
Dit is niet toegankelijk. Een titel in de inhoud van het document is wat anders dan een kop op niveau 1. De structuur is nu niet goed aangebracht.
Problemen
De structuur is niet goed opgemaakt. De koppenlijst die je gebruikt met een schermlezer is niet optimaal ingericht.
Gewenste uitkomst
De titel en de kop(pen) op het hoogste niveau zijn niet allemaal gemarkeerd als H1-tags.
9. Zijn er geen koppen ‘leeg’?
Antwoord ja
Alle koppen bevatten inhoud.
Antwoord nee
Er zijn een of meerdere geen lege koppen. Dus koppen die geen inhoud hebben.
Een lege kop ontstaat vaak doordat een kop in de tekst gestaan heeft die niet goed verwijderd is, of doordat er een enter na een kop gebruikt wordt.
Problemen
Het navigeren van kop naar kop kan minder behulpzaam zijn. Het kan ook invloed hebben op de koppenlijst of de bladwijzers. Daar kan een lege kop in ontstaan. Dit maakt de koppenlijst en de bladwijzers minder goed bruikbaar.
Gewenste uitkomst
Het antwoord is ja. Er zijn geen lege koppen.
(10. Worden er geen niveaus overgeslagen in de koppenstructuur?)
Dit is niet perse een afkeur op WCAG, maar de pdf is niet optimaal toegankelijk. Voor de toegankelijkheidsstandaard PDF/UA-1 is dit wel een afkeur.
Het antwoord is ja
Er worden geen kopniveaus overgeslagen. In de koppenstructuur ga je nooit van bijvoorbeeld een H1 naar een H3.
Het antwoord is nee
In een goed toegankelijke pdf worden geen kopniveaus overgeslagen. Dat betekent dat de volgende kop na een kop op niveau 1, een <H1>, gevolgd wordt door een <H1> voor een kop op hetzelfde niveau of een <H2> voor een lage1 (H1) een kop op niveau 1 staat (gelijke niveau) op een kop op niveau 2 (een niveau lager).
Problemen
Het kan onduidelijk zijn wat de structuur en opbouw van het document is. Bijvoorbeeld voor mensen die hulpapparatuur als een schermlezer gebruiken.
Gewenste uitkomst
Er zijn geen kopniveaus overgeslagen.
Tags
11. De juiste tags gebruikt per onderdeel?
Zie voor een overzicht van de meest gebruikte tags documenten-en-toegankelijkheid.nl/tags-in-een-pdf/
Het antwoord is ja
Alle inhoud is met een daarvoor bedoelde tag gemarkeerd. Voor koppen zijn de H1 tot en met H6 tags gebruikt, alinea’s zijn met P-tags gemarkeerd, voor een bijschrift is de Caption-tag gebruikt en bijvoorbeeld lijsten zijn met de juiste tags gemarkeerd.
Een eenvoudige lijst is een ‘platte’ genummerde of ongenummerde lijst. Binnen een item staat geen nieuwe opsomming. In de Voorvertoning schermlezer ziet een goed opgemaakte lijst er als volgt uit:
Het antwoord is nee
Als niet elk onderdeel met de juiste tag is opgemaakt, dan is het antwoord op de vraag ‘nee’. Bijvoorbeeld omdat alle tekst is gemarkeerd met een P-tag, omdat de verkeerde tags gebruikt zijn of niet-bestaande tags. Een aantal voorbeelden.
Voorbeeld: verkeerde tag
Voorbeeld: geen bestaande tag gebruikt
Deze tekst is echter niet getagd met een standaardtag in de boomstructuur. Voor de volledigheid laat ik hier ook de boomstructuur zien.
Het resultaat is dat deze tekst niet beschikbaar is voor hulpapparatuur.
Omdat er een niet-bestaande tag is gebruikt en geen standaardtag is de informatie niet beschikbaar en kan deze niet worden gepresenteerd aan hulpapparatuur of in een andere weergave.
Door te zoeken naar dit soort blokken, kun je ook andere inhoud opsporen die niet met een bestaande standaardtag is gemarkeerd.
Voorbeeld: Eenvoudige lijst is niet goed opgemaakt
In het eerste voorbeeld is helemaal geen lijstopmaak gebruikt:
De lijst is nu niet goed toegankelijk. Met een screenreader kun je niet opvragen hoe groot de lijst is, of de lijst makkelijk overslaan.
In het tweede voorbeeld heeft de auteur in Word na elk lijstitem de entertoets gebruikt om witruimte te creëren. Het gevolg is dat er niet 1 lijst is met 3 items, maar 3 lijsten met 1 item:
Ook deze lijst is niet goed toegankelijk. Met een schermlezer kun je niet opvragen hoeveel items de lijst heeft, want er zijn 3 lijsten met 1 item. Ook kan je niet de opsomming met 3 items in een keer overslaan.
Voorbeeld: Geneste lijst is niet goed opgemaakt
De volgende tekst staat in een pdf:
Verschillende soorten fruit:
-
Citrusvruchten
Citrusvruchten zijn vruchten van bomen of struiken van het geslacht Citrus.
Voorbeelden:
-
Citroen
-
Primofiori
Oud Italiaans ras
-
Femminello
Meest geteelde ras in Italië
-
Eureka
Amerikaans ras
-
-
Grapefruit
Dit is een subtropische citrusvrucht
-
Limoen
Oorspronkelijk uit Zuidoost-Azië
-
-
Appels
Tekstvakken
Kopteksten en voetteksten
Problemen
Gewenste uitkomst
12. Missende informatie in de tags?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
13. Vergelijk voorvertoning schermlezer met originele document.
Let op kopteksten, voetteksten, tekstkaders, documentversies.
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
14. Klopt de tekst? Let op gebrek aan spaties of verkeerde woorden als ‘stiksto~en’.
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
15. Is een enkel element getagd met een enkele tag?
Let op bij content die over meerdere pagina’s verspreid staat, content onderbroken door andere content en ‘enters’.
Probleem:
16. Staan de tags in de juiste leesvolgorde?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
Let op bij opmaaktabellen, kolommen en geneste lijsten.
Afbeeldingen
17. Hebben alle informatieve afbeeldingen een alt-attribuut?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
18. Is het alt-attribuut beschrijvend en een goed tekstueel alternatief?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
19. Is elke decoratieve afbeelding gemarkeerd als decoratief (niet in tag tree) of heeft deze een alt-attribuut?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
Links
20. Zijn links beschrijvend?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
21. Is elke link ook opgemaakt als 1 link?
Antwoord ja
Antwoord nee
Probemen
Gewenste uitkomst
Tip: test links ook met tabtoets.
Probleem:
Tabellen
22. Geen opmaaktabellen?
@@ tekst
Probleem:
23 Elke rijkop en kolomkop gemarkeerd als TH?
Antwoord ja
Geef een reactie