In dit artikel leer je snel met Adobe Reader kijken of er problemen zijn met de toegankelijkheid van een pdf-document. Of er obstakels zijn voor mensen met een functiebeperking. Ook bekijk je of een open standaard wordt gebruikt. Gewoon met gratis software van Adobe. Je leert hiermee problemen op te sporen en te begrijpen.

Adobe Reader kun je op een computer gratis downloaden op get.adobe.com/nl/reader/. Helaas kun je dit onderzoek nog niet met Adobe Reader op een mobiel of tablet doen. De versies die we hebben bekeken voor iPhone en iPad (februari 2020) hebben de mogelijkheden niet om de eigenschappen van een document te bekijken.

Open het document dat je wilt onderzoeken in Adobe Reader en doorloop de volgende 5 stappen:

1. Gecodeerde pdf

Een pdf bevat eigenlijk 2 lagen. Een visuele laag (die je ziet) en een laag waarin codes en relaties staan. Bijvoorbeeld of er koppen zijn en wat het tekstuele alternatief van een afbeelding is. Ook wordt daarin de volgorde van onderdelen bepaald. Als deze laag niet aanwezig is, dan is de pdf niet goed toegankelijk.

Om dit te testen ga je naar Bestand > Eigenschappen. Kijk onderaan onder ‘Beschrijving’ of achter ‘Gecodeerde PDF’ een ‘ja’ of een ‘nee’ staat. Bij een toegankelijke pdf staat hier ‘ja’ en is die extra laag aanwezig.

Als het antwoord ‘Ja’ is dan is er in ieder geval een codelaag. Of deze goed is, weet je dan nog niet.

Als het antwoord ‘nee’ is, is de pdf (vaak) niet toegankelijk. Het kan voorkomen dat er toch een codelaag is, maar dat dit niet in de instellingen is weergegeven. Je zult dan moeten onderzoeken in een programma als Acrobat Pro of er toch een codelaag is en of deze goed is. En dat vraagt expertkennis.

Als er bij een ongecodeerde pdf in de bovenliggende regels (zie  screenshot Eigenschappen) de naam van een pdf-printer staat, dan weet je al zeker dat de codelaag niet goed is.

Tot nu (februari 2020) hebben we nog geen PDF-printers zien die een document maken met een codelaag. Voorbeelden van pdf-printers zijn Expressionmanager, cute PDF, BullZip, DoPDF, PrimoPDF.

2. Beschrijvende titel

Heeft de pdf een goede beschrijvende titel? Een goede titel geeft een beknopte beschrijving van de inhoud van het document. Met hulpapparatuur, zoals een screenreader die bijvoorbeeld blinde mensen gebruiken, kun je makkelijk zien waar een pdf over gaat zonder het document zelf al te bekijken. Een goede titel heeft nog meer voordelen. Het kan zijn dat een interne zoekmachine op een site deze titel gebruikt bij het weergeven van zoekresultaten. Je voorkomt hiermee onduidelijke links.

De titel kan boven in Adobe Reader getoond worden:

De maker van de pdf moet dit echter wel instellen. En dat is ook aan te raden. Anders wordt standaard de bestandsnaam getoond. Alleen naar de titelbalk kijken geeft je dus niet altijd antwoord of de pdf een goede titel heeft.

Om te kijken wat de titel van een bestand is ga je naar ‘Bestand’ in Acrobat Reader. Bovenaan onder het tabblad ‘Eigenschappen’ zie je de titel van het document:

Vaak zie je dat een pdf geen titel of geen goede titel heeft. Voorbeelden uit de praktijk:

• Geen titel. Dit komt heel veel voor.
• De titel voorafgaand met ‘Microsoft Word’ – en aan het einde ‘doc’: Microsoft Word – Bestemmingsplan wijk B.doc’.
• De bestandsnaam met ‘docx’ erachter: ‘Reglement bescherming persoonsgegevens Gemeente X.docx’.

Een pdf zonder een goede titel is niet goed toegankelijk. Een titel zal alsnog toegevoegd moeten worden om het document goed bruikbaar te maken.

3. Hardop lezen

Met ‘Hardop lezen’ wordt alle content voorgelezen. Het kan zijn dat je het onderzoek in deze stap niet kan doen omdat er geen voorleesstem op je computer geïnstalleerd is. Daar krijg je dan een melding van.

Krijg je die melding niet, maar wil het voorlezen niet starten? Soms gaat het wel na een paar keer hardnekkig aangeven ‘Lezen tot einde van het document’.

Hardop lezen (onderaan) > Lezen tot einde van document – vergroot afbeelding” width=”300″ height=”216″>

Mogelijke uitkomsten en conclusies:

• Alle tekst wordt voorgelezen en in de goede volgorde. Dit betekent dat alle tekst aanwezig is voor bijvoorbeeld screenreaders. De pdf moet ook nog op andere onderdelen getest worden, maar dit is al een goed teken.
• ‘Waarschuwing: Lege pagina’. Krijg je dat te horen? De pdf bestaat uit plaatjes en bevat geen tekst. Deze pdf is niet toegankelijk.
• Niet alle tekst wordt voorgelezen. Dat betekent dat delen van de tekst niet aanwezig zijn voor bijvoorbeeld screenreaders. De pdf is niet toegankelijk.
• De tekst wordt niet in de goede of niet in een begrijpelijke volgorde voorgelezen. De laag met codes (’tags’) staat niet in de goede volgorde. De pdf is niet toegankelijk.

4. Bladwijzers

In een langere pdf helpen bladwijzers (bookmarks in het Engels) de gebruiker om door een document te navigeren. De lijst bladwijzers is een soort linklijst naast het document waarmee je makkelijk naar delen van het document kan gaan zonder door het hele document te hoeven scrollen en bladeren. Voor de bladwijzers worden koppen en subkoppen gebruikt. (Dit moet bij het maken van de pdf wel geregeld worden). Ze vormen een klikbare inhoudsopgave naast het document.

Bladwijzers kun je in het navigatiepanel vinden. Dit is een kolom met een aantal iconen er in. Hier kan een icoontje staan met een soort omgevouwen lintje voor ‘Bladwijzers’:

Als je op dit icoon klikt, zou je bij een langer document een aanklikbare inhoudsopgave van het document moeten krijgen. In Adobe Reader is de optie Bladwijzers niet te zien als er geen bladwijzers zijn.

In onderstaand voorbeeld zijn de koppen gebruikt voor de bladwijzers en kun je door op een bladwijzer te klikken gelijk naar deze plek in dit document gaan:

Wanneer in een langer document geen bladwijzers staan is het document niet goed toegankelijk omdat het lastig is door het document te navigeren.

5. Contrast

Voor het meten van contrast heb je een extra tool nodig. Gebruik hiervoor de Colour Contrast Analyser.

Zonder veel voorkennis kun je een indruk krijgen van het contrast. Om het precies te meten heb je exacte lettergroottes en kleurnummers nodig.

Met deze tool kun je met een pipetje het contrast van een tekstkleur meten en van de achtergrondkleur. Voor gewone lopende tekst moet het contrast 4,5:1 zijn. Voor grotere tekst 3:1.

Kleurcombinaties die niet voldoen zijn:

• lichtblauw en wit
• geel met wit
• de meeste soorten oranje met wit, soms wel mogelijk voor grotere tekst omdat de contrastverhouding dan minder groot hoeft te zijn
• lichter groen met wit

Voor meer informatie over contrast zie iacobien.nl/contrast

Interpretatie toetsresultaten

Je hebt nu naar 5 belangrijke indicatoren hebt gekeken voor toegankelijkheid en bruikbaarheid van informatie. Als je bij 1 of meer van de 5 stappen problemen hebt gevonden, dan is het document niet goed en breed bruikbaar. Er staan veel ontoegankelijke pdf’s online. De kans dat je nu op toegankelijkheidsproblemen bent gestuit is groot. Het doel van deze test is om problemen snel op te sporen en te begrijpen. Hierdoor kun je dit probleem binnen jouw organisatie oppakken en agenderen.

Dit onderzoek van 5 stappen is een falsificatietest. Je kan er alleen mee testen of het document niet voldoet. Je kan er niet mee aantonen dat het document helemaal toegankelijk is. Mocht het document met glans door deze tests gekomen zijn, dan is er al veel goed gegaan bij creatie van het document. Je kan het document dan nog verder onderzoeken in bijvoorbeeld de tool PAC (alleen voor Windows) of met een volledige toegankelijkheidscontrole in de code van het programma.

Volledig onderzoek nodig

Je kan een PDF niet controleren met automatische tools. Om te weten of een PDF goed toegankelijk is en voldoet aan de eisen moet een PDF handmatig onderzocht worden op alle 50 succescriteria van WCAG 2.1 niveau AA.

Als iemand je wilt overtuigen dat een PDF toegankelijk is met de resultaten van een toetstool, weet dan dat dit nog niet zegt of de PDF ook daadwerkelijk toegankelijk is. Er zijn alleen op automatisch toetsbare succescriteria geen problemen gevonden.

Meer informatie

• Hoe zit een toegankelijke pdf in elkaar?
  Een toegankelijke pdf is meer dan de visuele laag die je op het eerste oog ziet. In dit artikel lees je wat er bij een toegankelijke pdf komt kijken.
• Hoe maak je een toegankelijke pdf?
  In dit artikel lees je wat essentieel is bij het maken van een toegankelijke pdf. Deze maak je niet met een druk op de knop, maar in 3 stappen.

Versies

Dit eerste versie van dit artikel is gepubliceerd in 2013. Dit artikel wordt regelmatig geüpdatet.