EPUB voor toegankelijke documenten: een alternatief voor pdf?

Vaak wordt aan een pdf gedacht als iemand een document of een e-book wil maken. Waarom denk je niet aan een EPUB? Dit is een bestandsformaat met voordelen ten opzichte van een pdf. In dit artikel leggen we je uit wat een EPUB is en wat de voordelen zijn.

Wat is EPUB?

EPUB biedt mogelijkheden om een toegankelijk document te maken. Maar wat is EPUB? De afkorting EPUB staat voor Electronic Publication. Het is een bestandsformaat voor (interactieve) elektronische boeken en documenten. Een EPUB kan mooi opgemaakt worden en kan foto’s, video en interactiviteit (bijvoorbeeld een test) bevatten.

EPUB is oorspronkelijk bedoeld voor het digitaal delen van boeken. Je kan EPUB echter heel goed gebruiken voor langere documenten, zoals een handleiding, een naslagwerk of een verslag. Deze documenten zijn dan ook offline te gebruiken.

EPUB is een open standaard, wat betekent dat iedereen het kan gebruiken. Er zijn geen bedrijven die eigenaar zijn van het bestandsformaat. Dat betekent dat er geen beperking voor het gebruik ervan.

EPUB 3 is de laatste versie van EPUB. Een EPUB zit technisch in elkaar als mini-website die je ook zonder internet kunt gebruiken. Het is een soort zip-bestand met daarin webtechnologie waaronder HTML5 (een taal waarmee je webpagina’s maakt) voor content en structuur en style sheets voor opmaak. Daarnaast bevat het bestand ook code (scripts) voor interactiviteit, afbeeldingen, video en metadata.

Hoe gebruik je een EPUB?

Als gebruiker kun je een EPUB lezen met een add-on in een browser, een apart EPUB-programma (gratis te downloaden), een app op een smartphone of tablet of met een e-reader. Een uitzondering is de e-reader van Amazon, de Kindle, daarvoor is een conversie nodig van een EPUB.

Te verwachten is dat EPUB steeds makkelijker leesbaar is zonder het installeren van speciale software. Vergelijk het met pdf’s waarvoor je eerst altijd een reader moest installeren, maar die nu leesbaar zijn in de browser zelf. Als je een EPUB online deelt, kan het handig zijn om, net als in de begindagen van pdf, een korte uitleg te schrijven hoe je hem kan lezen. Pdf is immers al ingeburgerd, EPUB is dat nog niet.

Hoe maak je een EPUB?

Je kan een EPUB maken met een tekstverwerkingsprogramma als LibreOffice, Pages of Microsoft Word. Ook kan het met een opmaakprogramma zoals Adobe InDesign. Nadeel is dat er een conversieslag nodig is van het oorspronkelijke bestandsformaat naar naar de webformaten in EPUB. Dit werkt niet altijd optimaal omdat je minder invloed op de code hebt dan dat je direct in die webformaten werkt. En het kan dus zijn dat de code wat rommeliger is en dat je daardoor nog nabewerking moet doen voor een optimaal bruikbare en toegankelijke EPUB. Ook zijn er legio andere programma’s voor het maken van EPUB’s. Onderzoek altijd of het eindresultaat voldoende kwaliteit heeft. Test of laat hiervoor de uiteindelijke EPUB testen.

Voor het maken van een professionele EPUB werk je niet alleen met vormgevers, maar schakel je developers in. EPUB is immers een soort mini-website. Voor het maken van een goede toegankelijke EPUB is er net als bij een website ook kennis nodig van HTML, toegankelijkheid, vindbaarheid en doorzoekbaarheid. Je moet zorgen er voldoende contrast is en dat de code goed is opgebouwd waardoor deze zowel goed toegankelijk is als betrouwbaar op verschillende devices.

Pdf of EPUB?

Pdf heeft als grote voordeel dat vrijwel iedereen inmiddels wel een pdf kan openen. Het lijkt een voordeel dat iedereen een pdf kan maken, maar bij het maken en opslaan van een goede pdf komt veel meer kijken. Daarnaast is een pdf doorgaans lastiger bruikbaar op een smartphone.

EPUB heeft een aantal voordelen:

• Bruikbaarheid op verschillende devices
  Doordat de EPUB zich aanpast aan het device waarop je hem bekijkt kun je zorgen voor een optimale weergave op smartphone, tablet, e-reader, laptop en desktop.
• Toegankelijkheid
  Omdat EPUB gebruik maakt van HTML en andere webtalen waarin toegankelijkheid goed geregeld kan worden, zit toegankelijkheid in de basis van een EPUB. Bij pdf is dit een aparte laag; het kost veel tijd en kennis om die te maken en deze kan ook verdwijnen door verkeerd opslaan.
  Een EPUB kan toegankelijke video bevatten met met ondertiteling en audiodescriptie. Je kan ook een transcript aanbieden waarbij in het transcript gemarkeerd wordt welk zinsdeel op dat moment wordt uitgesproken.
• Gebruikersinstellingen
  Met een reader kan je makkelijker de inhoudsopgave opvragen om door het document te navigeren. De gebruiker kan met een reader aangeven dat hij tekst in een andere contrastweergave wil om deze zo beter te kunnen lezen. Standaard zie je een EPUB met de opmaak zoals de auteur hem heeft opgemaakt, maar als gebruiker kun je dit in een reader makkelijk aanpassen naar je eigen voorkeuren. Je kan bijvoorbeeld de lettergrootte en de tekstkleur en achtergrondkleur aanpassen. Verder kun je toetsenbordcombinaties gebruiken om door het document te navigeren.
• Mogelijkheden
  Het voordeel van EPUB is dat er veel meer kan dan met pdf. Je kunt bijvoorbeeld een toegankelijke video toevoegen met uitleg. Ook zijn er mogelijkheden voor interactiviteit zoals een rekenmodule of een test. Zie ook de voorbeelden van EPUB’s onderaan in dit artikel.
• Vrij beschikbare en herbruikbare bouwstenen
  Voordeel van EPUB is dat je al beschikbare bouwstenen kunt gebruiken en herbruiken. Dit betekent je niet zelf het wiel hoeft uit te vinden en zelf iets moet bouwen of elke keer opnieuw moeten beginnen. Dit voorkomt hogere kosten voor maatwerk en onderhoud en voorkomt beperkte bruikbaarheid.
• Aanpasbaarheid door redacteur
  Als een document of handleiding geüpdatet moet worden is dat relatief eenvoudig in EPUB. Bij een pdf is bijna altijd nog nabewerking nodig om het eindresultaat weer volledig toegankelijk te maken. Dit vraagt altijd extra stappen.

Voorbeelden van EPUB

Ben je nieuwsgierig naar hoe een EPUB eruit ziet? IDPF (het International Digital Publishing Forum) beheert een open source verzameling van EUP3-voorbeelden.

Met deze voorbeelden wordt inzicht gegeven in verschillende mogelijkheden van EPUB:

• Bekijk de verzameling EUPB 3-voorbeelden op de site van IDPF
  Deze voorbeelden zie je in de EPUB-reader ‘Readium’ die geëmbed is op de betreffende pagina. Sommige opmaak doet ouderwets aan, maar is natuurlijk makkelijk aan te passen aan de huisstijl of voorkeuren van de organisatie. Je krijgt wel inzicht in verschillende mogelijkheden zoals schaalbaarheid, animatie, video en interactiviteit.
  Opmerking: op de begeleidende pagina van IDFP staat dat voor de verzameling een experimentele versie van Readium wordt gebruikt. Aangeraden wordt een recente versie van Safari of Chrome te gebruiken om de voorbeelden te bekijken. Firefox en Internet Explorer tonen op dit moment niet alle functionaliteit goed.
• Download de code op de Github-pagina met EPUB-voorbeelden van IDFP
  Geïnteresseerd in de code? Deze kun je downloaden en bekijken.

Conclusie

EPUB is vooral een interessant formaat voor (langere) documenten die de bezoeker ook offline moet kunnen gebruiken of moeten kunnen versturen. Ga niet al je pdf’s met een korte inhoud vervangen door EPUB. In veel van die gevallen is een gewone webpagina een betere keuze. Zie ook het artikel ‘Geen pdf maar HTML!‘. Voor (langere) documenten die de bezoeker ook offline moet kunnen gebruiken of moeten kunnen versturen kan EPUB een betere keus zijn dan pdf.

Belangrijke voordelen van documenten in EPUB boven pdf zijn dat toegankelijkheid makkelijker te realiseren is en dat het goed bruikbaar is op verschillende devices. Nadeel is dat de bezoeker er nu nog niet aan gewend is en net als in de begindagen van pdf soms nog een reader of plug-in moet downloaden om het bestand te kunnen gebruiken.  Dit kun je oplossen door een korte uitleg te gebruiken op de plek waar je een EPUB aanbiedt.

Dankbetuiging

Met dank aan Dedicon. ‘Documenten en toegankelijkheid’ was aanwezig bij de Nationale Kennisdag Innovatief Publiceren. Dedicon is een stichting die zich inzet voor de toegankelijkheid van informatie voor blinden, slechtzienden en mensen met dyslexie of een andere leesbeperking. Voor Dedicon is EPUB een interessant formaat omdat toegankelijkheid daarmee binnen handbereik komt.